اصول فرمول نویسی موادشیمیایی

دوم که مربوط به مفاهیم مقدماتی تجزیه و مفاهیم پایه محلولهاست متوجه شدم که برخی دانش آموزان مبحث

یونیزاسیون را علاوه بر سادگی آن متوجه نمیشوند ، مثلا وقتی دانش آموزان با یک واکنش ساده مانند

CuSO4=== Cu2+ + SO42روبرو می شدند سوال های فراوانی می پرسیدند که این اعداد +2 و -2 از کجا

می آید ؟ یا در همان فصل اول شیمی تجزیه در مبحث گراویمتری برای حل مسائل دانش آموزان باید نام و

ظرفیت کاتیونها و آنیونها را بلد باشند تا بتوانند مسائل را به خوبی درک کنند.با بررسی بیشتراین مسئله به این

نتیجه رسیدم که این دسته از دانش آموزان مبحث بسیار مهم فرمول نویسی مواد معدنی را که دردرس شیمی

عمومی سال دوم قرار دارد و از مهم ترین مباحث درس شیمی می باشد را به خوبی یاد نگرفته اند و به این

ترتیب نام و فرمول بسیاری ازترکیبات شیمیایی برای آنها غریب و گیج کننده است.و در سایرمباحث و درسها

دچار مشکل می شوند.مخصوصا درس شیمی تجزیه.بنابراین تصمیم گرفتم زمانی که شیمی عمومی رامیخوانم

بر مبحث فرمول نویسی تاکید ویژه ای داشته باشم تا اکثر قواعد مربوط به نام

گذاری را به خوبی یاد بگیرم.برای راحتی کار دانش آموزان و برای افزایش اطلاعات عمومی بیشتر آنها جزوه ای

با نام اصول فرمول نویسی و نام گذاری مواد شیمیایی تهیه کردم و در اختیار آنها قرار دادم که به نظرم تاثیر

زیادی در یاد گیری و علاقه مندی آنها دارد.و در کل برای دانش آموزان رشته صنایع شیمیایی بسیار مفید می

باشد.فایل world جزوه را داشتم و حالا آن را روی وبلاگ قرار می دهم تا به درد هرکس که خورد از آن استفاده

کند. نکته : دانش آموزان رشته صنایع شیمیایی در مقطع دیپلم لازم به حفظ کردن همه مطالب این جزوه نیستند

و بهتر است از آن یک نسخه پرینت تهیه کنند و با م معلم درس شیمی عمومی از هر قسمت که مفید

بود استفاده کنند چون برخی از جدولها و نام برخی از یونها را به عنوان اطلاعات اضافی و اطلاعات عمومی

نوشته ام. اصول فرمول نویسی ونام گذاری موادشیمیایی تعاریف مقدماتی: -نمادشیمیایی عناصر: اتم

هرعنصررابایک علامت که به ان نمادشیمیایی می گویندنمایش میدهند.برای اینکه نوع اتم عناصر مشخص

شودمعمولایک یادوحرف اول نام عنصر مورد نظر به کار می برند که همیشه برای حرف اول از حروف بزرگ

استفاده می شود و اگر نماد شیمیایی عنصری دو حرفی بود حرف دوم از حروف کوچک استفاده می شود. ما

در طبیعت 110 عنصر داریم که هر کدام را با یک نماد شیمیایی نشان می دهیم و این عناصر را در جدول تناوبی

طبقه بندی می کنیم. نماد شیمیایی نام عنصر به لاتین نام عنصر به فارسی C Carbon کربن

Ca Calcium کلسیم H Hydrogen هیدروژن He Helium هلیم N Nitrogen نیتروژن Na Sodium سدیم ظرفیت

عناصر: هر عنصر در آخرین لایه مدارات الکترونی ظرفیت پذیرش حداکثر 8 الکترون را دارد و برای رسیدن به حالت

پایدارباید به این آرایش 8 تایی برسد . بنابراین به تعداد الکترونهایی که یک اتم برای رسیدن به آرایش پایدار به

دست می آورد و یا از دست می دهد و یا به اشتراک می گذارد ، ظرفیت آن عنصر می گویند . ترکیب

شیمیایی: هر گاه اتم عناصر با هم واکنش دهند ماده ی جدیدی حاصل می شود که آن را ترکیب می نامیم.

فرمول شیمیایی: ترکیبات شیمیایی از تعداد و نوع مشخصی از اتم ها ساخته شده اند برای بیان اینکه یک

ترکیب از چه نوع عناصر و چه تعدادی از این عناصر ساخته شده از فرمول شیمیایی استفاده می کنیم. یون:

هرگاه اتم ها که خنثی هستند تعدادی از الکترونهای خود را از دست بدهند و یا تعدادی الکترون بدست آورند به

یو ن تبدیل می شوند که دو نوع یون به نامهای آنیون و کاتیون داریم. اتم فها با از دست دادن الکترون خود به

کاتیون و اتم نافها با کسب الکترون به آنیون تبدیل می شوند. یک یون نیز می تواند به صورت چند اتمی باشد

معمولا یونهای چند اتمی از تفکیک (یونیزه شدن) نمکهای خود به وجود می آیند مثلا از تفکیک نمک لیتیم نیترات

(LiNo3) یک کاتیون لیتیم(Li+) و یک آنیون نیترات(No3-) به دست می آید و یا از تفکیک نمک کلسیم سولفات

(CaSo4) یک کاتیون کلسیم(Ca2+)) و یک آنیون (So42-) بدست می آید. ظرفیت یون ها: همان طور که در بالا

مشاهده می کنید آنیون No3- یک بار منفی و آنیون سولفات So42- دو بار منفی دارد و یا کاتیون Li+ یک بار

مثبت و کاتیون Ca2+ دو بار مثبت دارد پس یونها نیز به تعداد مشخصی می توانند با سایر اتم ها و یونها تشکیل

پیوند دهند که به تعداد بار آنها (+ یا -) که میتواند به همان تعداد تشکیل پیوند دهد ظرفیت یونی (ظرفیت آنیون

یا ظرفیت کاتیون) می گویند. نکته: گفتنی است که گاهی یک انیون ویایک کاتیون دارای چندظرفیت مختلف

است که در هنگام نوشتن فرمول ان مشخص میشود (ویاظرفیت آن دارای نام جداگانه ای است). مثال:کاتیون

Cu+ و کاتیون Cu2+ و یا کاتیون Fe2+ و Fe3+ یا آنیون O2-(اکسید) و آنیون O22- (پر اکسید) اصول کار

فرمول نویسی ونام گذاری: برای اینکه ما نام گذاری و فرمول نویسی مواد شیمیایی را بلد باشیم باید اطلاعات

زیر را بدانیم: بند اول : نام،فرمول و ظرفیت یا ظرفیت های عناصر اصلی و برخی از عناصر مهم فات واسطه را

حفظ باشیم. بند دوم :نام، فرمول،ظرفیت آنیونها و کانیون های معروف را حفظ باشیم. بند سوم : اصول و قواعد

نامگذاری مواد شیمیایی را بلد باشیم. در مورد بند اول این اطلاعات را در جدول تناوبی می توانید بدست آورید.

جدول نام، فرمول و ظرفیت کاتیون های معروف: کاتیون های چهار ظرفیتی کاتیون های سه ظرفیتی کاتیونهای

دو ظرفیتی کاتیون های یک ظرفیتی فرمول نام فرمول نام فرمول نام فرمول نام Sn4+ Pb4+ قلع IV سرب

IV B3+ Al3+ Ga3+ Cr3+ Fe3+ Co3+ بور آلومینیوم گالیم کروم(III) آهن(III) کبالت(

III) Be2+ Mg2+ Ca2+ Sr2+ Ba2+ Zn2+ Cu2+ Fe2+ Sn2+ Pb2+ Co2+ Mn2+ Hg2+ برلیم منیزیم

کلسیم استرونسیم باریم روی مس(II) آهن(II) قلع(II) سرب(II) کبالت(II) منگز(II) جیوه(

II) Li+ Na+ K+ +Rb Cs+ Cu+ Ag+ NH4+ Hg+ لیتیم سدیم پتاسیم روبیدیم سزیم مس(I) نقره آمونیم

جیوه(I) جدول ظرفیت عناصربراساس گروه های جدول تناوبی: جدول نام، فرمول و ظرفیت آنیون های

معروف: آنیون های سه ظرفیتی آنیون های دو ظرفیتی آنیون های یک ظرفیتی فرمول نام فرمول نام فرمول نام

N3- نیترید O2- اکسید H- هیدرید P3- فسفید S2- سولفید F- فلوئورید Po33- فسفیت O22- پراکسید Ci- کلرید

Po43- فسفات So32- سولفیت Br- برومید AsO33- آرسینیت So42- سولفات I- ید ید AsO43- آرسینات Co32-

کربنات OH- هیدروکسید Mno42- منگنات HS- هیدروژن سولفید Cro42- کرومات HSO3- هیدروژن

سولفیت Cr2O72- دی کرومات HSO4- هیدروژن سولفات Hpo42- هیدروژن فسفات HCO3- هیدروژن

کربنات So22- سولفوکسیلات H2PO3- دی هیدروژن فسفیت S2O32- تیوسولفات H2PO4- دی هیدروژن

فسفات S2O52- پیرو سولفیت NO3- نیترات S2O72- پیرو سولفات NO2- نیتریت Sio32- سیلیکات

ClO- هیپوکلریت HPo32- فسفیت ClO2- کلریت C2O42- اکسالات ClO3- کلرات S2O82- پراکسی

دی سولفات ClO4- پرکلرات O2- سوپراکسید MnO4- پرمنگنات CN- سیانید CNO-

سیانات SCN- تیوسیانات جدول طبقه بندی آنیونها براساس بنیانهای اسیدی: نام بنیان ها فرمول بنیان

ها فرمول اسید نام اسید ردیف هیدروژن سولفوکسیلات سولفوکسیلات HSO2- SO2- H2SO2 سولفوکسیلیک

1 هیدروژن سولفیت سولفیت HSO3- SO3- H2SO3 سولفورواسید 2 هیدروژن سولفات سولفات

HSO4- SO42- H2SO4 سولفوریک اسید 3 هیدروژن تیوسولفات تیوسولفات HS2O3- S2O32- H2S2O3

تیوسولفوریک اسید 4 هیدروژن پیروسولفیت پیروسولفیت HS2O5- S2O52- H2S2O5 پیروسولفوریک اسید 5

هیدروژن پیروسولفات پیروسولفات HS2O7- S2O72 H2S2O7 پیروسولفات اسید 6 متافسفات PO3- HPO3

متافسفریک اسید 7 هیپوفسفیت H2PO2- H3PO2 هیپوفسفرواسید 8 دی هیدروژن فسفیت هیدروژن فسفیت

فسفیت H2PO3- HPO32- PO33- H3PO3 فسفرواسید 9 دی هیدروژن فسفات هیدروزن فسفات فسفات

H2PO4- HPO42- PO43- H3PO4 فسفریک اسید 10 نیترات NO3- HNO3 نیتریک اسید 11 نیتریت

NO2- HNO2 نیترواسید 12 هیدروژن کربنات کربنات HCO3- CO32- H2CO3 کربنیک اسید 13 فلوئورید

F- HF(aq) هیدروفلوئوریک اسید 14 کلرید Cl- HCl(aq) هیدروکلریک اسید 15 برمید Br- HBr(aq) هیدروبرمیک

اسید 16 یدید I- HI(aq) هیدرویدیک اسید 17 هیپوکلورو ClO- HClO هیپوکلرواسید کلریت ClO2- HClO2

کلرواسید 19 کلرات ClO3- HClO3 کلریک اسید 20 پرکلرات ClO4- HClO4 پرکلریک اسید 21 پرمنگنات

MnO4- HMnO4 پرمنگنیک اسید 22 هیدروژن منگنات منگنات HMnO4- MnO42- H2MnO4 منگنیک اسید 23

هیدروژن کرومات کرومات HCrO4- CrO42- H2CrO4 کرومیک اسید 24 هیدروژن دی کرومات دی کرومات

HCr2O7- Cr2O72- H2Cr2O7 دی کرومیک اسید 25 دی هیدروژن آرسینیت هیدروزن آرسینیت آرسینیت

H2AsO3- HAsO32- AsO33- H3AsO3 آرسینیواسید 26 دی هیدروزن آرسینات هیدروژن آرسنات آرسینات

H2AsO4- HAsO42- AsO43- H3AsO4 آرسینیک اسید 27 سیانید CN- HCN هیدرو سیانیک اسید 28 استات

CH3COO- CH3COOH استیک اسید 29 هیدروژن اکسالات اکسالات HC2O4- C2O42- H2C2O4 اکسالیک

اسید 30 جدول آنیونهای معروف

به صورت خانواده: O P S N O2- اکسید PO43- فسفات SO42- سولفات NO3- نیترات O2- سوپراکسید

PO33- فسفیت SO32-سولفیت NO2-نیتریت O22- پراکسید P3- فسفید S2- سولفید N3- نیترید

اصول و قواعد نام گذاری: برای نام گذاری ترکیبات معدنی آنها را به چهار دسته تقسیم می کنیم که عبارتند

از: 1-ترکیبات یونی 2-ترکیبات مولکولی 3-اسیدها و بازها 4-هیدراتها 1-ترکیبات یونی: از ترکیب فات و نافات

به وجود می آید که اصطلاحا به آنها نمک نیز می گویند. الف)روش نام گذاری:برای نام گذاری انها ابتدا نام ف

بعد نام ناف(یا گروه نافها) و بعد پسوند(ید) به کار می روند. ب)روش فرمول نویسی: ابتدا علامت شیمیایی

ف را نوشته و در کنار آن علامت شیمیایی ناف(یا گروه نافی) را نوشته و بعد ظرفیت های آنها را با هم عوض

می کنیم. اگر ظرفیت ها قابل ساده کردن باشند آنها را ساده می کنیم. مثال: نامگذاری فرمول نویسی ردیف

پتاسیم نیترات K++NO3-=KNO3 1 نقره سولفات 2Ag++SO42-=Ag2SO4 2 مس(I)فسفات

3Cu++PO43-=Cu 3PO4 3 بریلیم پرکلرات Be2++2ClO4-=Be(ClO4)2 4 سرب(II)منگنات

Pb2++MnO42-=PbMnO4 5 أهن(II)نیترید 3Fe2++2N3-=Fe3N2 6 آلومینیوم یدید Al3++3I-=Al I3 7

آهن(III)کربنات 2Fe3++3CO32-=Fe2(CO3)3 8 کروم(III)فسفیت Cr3++PO33-=CrPO3 9 2-ترکیبات

مولکولی: این دسته از ترکیبات خود به دو قسمت تقسیم می شود: 1-ترکیبا ت مولکولی دو تایی هیدروژن و یک

ناف: الف)نامگذاری:برای نام گذاری آنها ابتدا نام هیدروژن وبعد نام ناف و بعد پسوند(ید)را می نویسیم.

ب)فرمول نویسی: ابتدا علامت شیمیایی هیدروژن را نوشته و بعد با توجه به ظرفیت ناف ضریب هیدروژن را می

نویسیم(چون با هم تعویض شده اند) وبعد علامت شیمیایی ناف را می نویسیم. نکته1:معمولا تعداد نافات

متصل به هیدروژن یک است. نکته2:این دسته از ترکیبات معمولا گازی هستند ولی اگر به صورت محلول در آب

باشند تبدیل به اسید می شوند و این دو ماده(نوع گازی و نوع اسیدی) را با اندیس(g) برای ماده ی گازی

شکل و اندیس(aq) برای حالت محلول در آب مشخص می کنند نکته3:برای نام گذاری حالت محلول ابتدا

نام(هیدرو) و بعد نام ناف بعد پسوند(یک) و بعد پسوند(اسید) را می نویسیم. نکته4:برای نام گذاری حالت

گازی مانند نمک ها عمل می کنیم با این تفاوت که ابتدا نام هیدروژن را می نویسیم. نام گذاری فرمول نویسی

ردیف هیدروژن فلوئورید HF(g) H+F 1 هیدروفلوئوریک اسید HF(aq) هیدروژن کلرید HCl(g) H+Cl 2 هیىروکلریک

اسید HCl(aq) هیدروژن برمید HBr(g) H+Br 3 هیدروبرمیک اسید HBr(aq) هیدروژن یدید HI(g) H+I 4

هیدرویدیک اسید HI(aq) هیدروژن سولفید H2S(g) H+S 5 هیدروسولفوریک اسید H2S(aq) 2-ترکیبات

مولکولی دوتایی از دو ناف : الف)نام گذاری: برای اینکه تشخیص بدهیم ابتدا نام کدام ناف را باید اول بنویسیم

از این قانون پیروی می کنیم: نام عنصری را که در سمت چپ تر و یا در سمت پایین تر جدول تناوبی قرارگرفته را

می نویسیم و بعد نام عنصری را که در سمت راست تر و یا بالاتر جدول قرار گرفته است را می نویسیم و بعد

پسوند(ید) را به آنها اضافه می کنیم. نکته:اگر دو عنصر ناف بیش از یک ترکیب بتواند تولید کند آنها را با

پسوندهای یونانی منو،دی،تری،تترا و . و یا با علامت های یونانی I،II،III،VI،. مشخص می کنیم. ب) فرمول

نویسی:علامت شیمیایی ناف را نوشته و به ازای پسوندهای یونانی برای آن ضریب در نظر میگیریم. 3-اسیدها

و بازها: اکسو اسیدها:ترکیباتی که در خود دارای نیتروژن و اکسیژن و یک عنصر به عنوان اتم مرکزی دارند

اکسواسید نامیده می شوند. نام و فرمول اکثر این اکسو اسیدها در جدول بنیانها آورده شده است.

بازها:ترکیباتی که در فرمول خود یک یا چند عامل OH- دارند. مانند: NaOH-Mg(OH)2-Al(OH)3 برای نام گذاری

وفرمول نویسی آنها مانند نمکها عمل میکنیم 4-هیدراتها: نمک هایی هستند که درفرمول خوددارای یک

یاچندمولکول اب می باشند واصطلاحابه آن ها بلورنیزمیگویند برای نامگذاری انها مانندنمکها عمل میکنیم

وبعدبرای بیان تعدادمولوکولهای آبی که دارندمقداران رابااعدادیونانی وپسوند(هیدرات)رابکارمیبریم مثال:

مس(II)سولفات پنتا هیدرات CuSO4.5H2O سدیم یدید دی هیدرات NaI.2H2O آهن(III) اکسید منو هیدرات

Fe2O3.H2O